Tháp Bà Ponagar chiêm ngưỡng di tích lịch sử văn hóa độc đáo

Tháp bà Ponagar là một quần thể những ngôi đền nằm trên đỉnh một ngọn đồi nhỏ và cao tầm 50m so với mực nước biển. Với vị trí cách xa 2km so với trung tâm thành phố Nha Trang, tháp bà Nha Trang là nơi mang nhiêu giá trị lớn. Bước qua cửa khu di tích, du khách sẽ được nhìn thấy một di tích lớn gồm các công trình được xây dựng bằng gạch đỏ từ xa xưa, nổi bật trên nền trời cao trong xanh của Nha Trang.

Tháp Bà Ponagar là địa điểm tâm linh của người Chăm nổi tiếng nhất Nha Trang. Được xây dựng từ thế kỷ thứ XIII, thời kỳ nền văn hóa Hindu cường thịnh nhất trên đất Nha Trang, nơi đây chính là di tích lớn nhất còn sót lại trên đất nước ta về thời kỳ này.

Tháp Bà được xây dựng từ giữa thế kỷ thứ VIII đến thế kỷ thứ XIII dưới vương triều Panduranga thuộc vương quốc cổ Chămpa. Xưa kia, nơi đây là một trong những trung tâm tôn giáo của Vương quốc Chăm Pa, thờ nữ thần Ponagar – Người Mẹ xứ sở của dân tộc Chăm và cũng là Thiên Y Thánh Mẫu của cộng đồng dân cư trong khu vực. Huyền thoại kể về Nữ thần Ponagar – Thiên Y A Na chính là sự giao thoa và tiếp biến giữa văn hóa Chăm và văn hóa Ấn Độ. Bên cạnh đó, đây cũng chính là sự Việt hóa và sự tiếp nhận tín ngưỡng thờ Mẫu trong tâm thức của người Việt mang theo đến vùng đất mới.

Mẫu thần Ponagar của người Chăm cũng như văn hóa Chăm được thể hiện rõ nét thông qua tượng thờ, điêu khắc và kiến trúc nơi đây. Quần thể di tích Tháp Bà có diện tích 17.683,6m2, cách bờ biển khoảng 200m và cao khoảng 20m so với mực nước biển.

Trong khuôn viên với diện tích 17.683,6m2, quần thể di tích được chia thành 3 lớp: lớp dưới cùng bao gồm tháp cổng chính, cổng phụ, tường rào bảo vệ; lớp giữa đối diện với tháp Chính là khu kiến trúc Tiền đình - Mandapa, gồm 22 trụ hình bát giác, có chiều cao khác nhau. Theo các nhà nghiên cứu, đây là khu vực chuẩn bị hành lễ trước khi vào các tháp hành lễ. Lớp trên cùng gồm 4 tháp: tháp Đông Bắc (thờ nữ thần Ponagar), tháp Nam, tháp Đông Nam và tháp Tây Bắc. Đây được xem là không gian chính để tổ chức các hoạt động văn hóa, lễ hội của đồng bào Chăm xưa kia. Toàn bộ quần thể tháp là công trình kiến trúc nghệ thuật đặc sắc bằng chất liệu gạch nung, là sự kết hợp hài hòa, tinh tế giữa kiến trúc và điêu khắc, thể hiện những giá trị đặc trưng của văn hóa Chămpa.

Hiện nay, đã trải qua nhiều thế kỷ, chịu nhiều sự tàn phá của tự nhiên và chiến tranh, nhưng kiến trúc di tích Tháp Bà còn giữ lại được những công trình tương đối hoàn chỉnh so với các đền tháp Chămpa còn lại trên đất nước Việt Nam.

Với những giá trị đặc sắc về kiến trúc và nghệ thuật, năm 1979, quần thể Tháp bà Ponagar được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật.

Khi đến du lịch Nha Trang, du khách tham quan sẽ được khám phá nét nghệ thuật trạm trổ vô cùng độc đáo của người Chăm qua những tòa tháp này. Ngay từ cổng vào, du khách hẳn sẽ ấn tượng với tượng nữ thần Durga với nét mặt tươi vui đang nhảy múa với 2 vị nhạc công. Tiếp theo là hình những vũ công, anh lái đò, cô dệt vải... được tạc vào những tượng đá bên ngoài tháp thể hiện lên một phần nét văn hóa Champa. Nổi bật nhất chính là bức tượng thần Shiva đang cưỡi ngưu thần Nandin rất uy nghi và các tượng linh vật như voi, dê, chim thiên nga.

Hàng năm, vào ngày 21 – 23/3 (âm lịch), Sở du lịch tỉnh Khánh Hòa Nha Trang tổ chức lễ hội Tháp Bà với nhiều hoạt động phong phú, đa dạng nhằm tôn vinh và duy trì những nét đặc sắc của văn hóa Chăm. Đặc biệt, trong ngày này, nhân dân Nha Trang không quên dâng lên thánh mẫu Ponagar những bông hoa đẹp nhất để biết ơn người.

Nhìn vào tổng thể cũng như từng kiến trúc ở khu di tích Tháp Bà Ponagar, chúng ta sẽ thấy tính đa dạng và sự hấp dẫn của mỗi công trình kiến trúc. Quy mô bề thế cao lớn của tháp Chính, sự thanh thoát của tháp Nam, chất duyên dáng trữ tình của tháp Tây Bắc và cái mộc mạc trầm tĩnh của tháp Đông Nam. Khu đền tháp được đặt trên ngọn đồi san hô rợp cây xanh tỏa bóng mát, tất cả tạo nên một không gian riêng mà không một di tích Chăm pa nào ở nước ta có được.

Bởi vậy, khu di tích Tháp bà ở Nha Trang chính là điểm hội tụ các giá trị truyền thống của qúa trình giao lưu Việt – Chăm trong lịch sử, là biểu tượng của sự đoàn kết dân tộc, góp phần làm nên các yếu tố cố kết cộng đồng của các dân tộc Việt Nam hôm nay và điểm đến không thể thiếu của mỗi du khách khi đến Nha Trang – Khánh Hòa.